Probiotica zijn geen recente uitvinding van de voedingsindustrie. De term dateert van 1953, maar de eerste sporen zijn veel ouder. Meer inzicht krijgen in de werkingsmechanismen van probiotica en het effect van de bacterie-stammen is de drijvende kracht achter het lopende onderzoek.
De eerste sporen van probiotica gaan terug tot de neolithische periode, tussen 10.000 en 5000 voor Christus. In het Midden-Oosten bewaarden veehoeders melk in geitenvellen zakken. De brandende zon had een toevallig effect: de melk ging fermenteren…
De oorsprong van kefir, melk gefermenteerd door een combinatie van melkzuurbacteriën en gisten, gaat terug tot circa 7000 voor Christus, net als andere gefermenteerde voedingsmiddelen, zoals wijn en bier. Pas in de 19de eeuw werd het belang van die toevallige ontdekkingen echter duidelijk.
Van Louis Pasteur… tot 2018
Alles begint eigenlijk in 1857 met Louis Pasteur. In dat jaar publiceert hij zijn Mémoire sur la fermentation appelée lactique, dat de microbiële oorsprong van fermentatie vaststelt en kan worden beschouwd als de geboorteakte van de microbiologie. In 1863 ontwikkelt hij de pasteurisatie.
Later boeken Ernst Moro (1900) en Henry Tissier (1899) aanzienlijke vooruitgang in de karakterisering van probiotica, met de isolatie van Lactobacillus en Bifidobacterium. De positieve gezondheidseffecten van melkzuurbacteriën worden voor het eerst geopperd in 1908 door Elie Metchnikoff in één van zijn drie boeken: The Prolongation of Life.
In 1921 neemt wetenchapper dr. Minoru Shirota de theorie van Metchnikoff over. Shirota streeft ernaar om een bacterie te vinden die levend de darmen kan bereiken. Zijn onderzoek leidt tot de ontwikkeling van Yakult in 1935.
In 1953 wordt de term ‘probiotica’ geïntroduceerd door Werner Kollath, een Duitse arts die de term associeert met ‘werkzame stoffen die essentieel zijn voor een gezond leven’. De echte probioticawetenschap komt in Europa pas in de jaren negentig op gang, met de publicatie van eerste klinische onderzoeksresultaten en de wetenschappelijke aanvaarde definitie van probiotica door de FAO/WGO in 2001.
Alleen al in 2017 verschenen 2.693 wetenschappelijke publicaties over probiotica. Probiotica zijn inmiddels in vele vormen verkrijgbaar.
Waar staan we vandaag?
De reikwijdte en het juiste gebruik van de term ‘probioticum’ zijn aanzienlijk veranderd. In 2014 regelde een consensus van internationale experts een nieuw kader op basis van de wetenschappelijke vooruitgang.
Probiotica hebben tal van effecten. Bovendien zijn ze bijzonder complex, omdat tal van factoren een rol spelen, zoals de specificiteit van de gebruikte probioticastam. Dankzij recente inzichten in de samenstelling en functie van de menselijke microbiota en haar microbioom kunnen we vandaag de gezondheidsvoordelen van veel probiotica beter definiëren.
Wat doen probiotica echt? Het is een kwestie van kansen grijpen. Eén daarvan is het wijdverbreide gebruik van antibiotica, waarvan de negatieve invloed op het evenwicht van de microbiota – vooral op zeer jonge leeftijd, in een kritieke fase voor de ontwikkeling van de immuniteit – wordt gezien als één van de factoren in de toenemende opmars van immuungerelateerde aandoeningen (allergieën, type 1-diabetes, astma, ziekte van Crohn…).
Probiotica kunnen in dat opzicht een belangrijke rol spelen bij het herstellen van een zeker bacterieel evenwicht in de microbiota. Op diverse gebieden worden positieve effecten gemeten, weliswaar met wetenschappelijk bewijs op verschillende niveaus.
Effect van de stam is bepalend
Er zijn betrouwbare bewijzen voor de effecten van verschillende probiotica bij:
- diarree
- het prikkelbaredarmsyndroom
- de modulatie van het immuunsysteem
- lactose-intolerantie
- necrotiserende enterocolitis
- de aanmaak van korteketenvetzuren
- de aanmaak van vitaminen
- vaginose
Verdere studies zijn noodzakelijk om de rol van probiotica te verduidelijken en te bevestigen bij:
- veelvoorkomende infecties (bv. verkoudheid)
- ontstekingsziekten van de darm
- obesitas en metaboolsyndroom
- mond- en tandgezondheid
- bacteriële overgroei in de dunne darm
Momenteel is er onderzoek aan de gang op het gebied van:
- allergieën
- de hersenfunctie
- cholesterolcontrole
- Helicobacter pylori
- hypertensie
Wel moeten we realistisch blijven over de reikwijdte van de effecten van probiotica. Er bestaat immers een grote variabiliteit van persoon tot persoon, en de effecten zijn vooral ook nauw gekoppeld aan de gebruikte stam.
